Zastanawialiście się kiedyś dlaczego wiosenne słońce przynosi ze sobą katar, a chłodne zimowe noce zwiększają ból Waszych stawów? Dlaczego odczuwacie większy głód zimą niż latem? Na wszystkie te pytania można odpowiedzieć po prześledzeniu związku naszego ciała z otaczającym je środowiskiem. Interesującą rzeczą jest to, że tak niewielu z nas postrzega zewnętrzne środowisko jako jeden z czynników zachowania zdrowia. Jeżeli chwilę się zastanowicie, to zauważycie, że Wasze ciało inaczej funkcjonuje gdy słońce mocno grzeje w porównaniu do czasu, gdy narażone jest na podmuchy zimnych wiatrów. Podobnie roślina rosnąca na wolnym powietrzu podlega ogromnym przemianom podczas kolejnych pór roku; od rozkwitania, poprzez owocowanie do utraty liści. Jeżeli rośliny przechodzą przez tak gwałtowne zmiany podczas zmieniających się warunków atmosferycznych, to z całą pewnością również doświadczamy zmian, chociaż nie tak drastycznych jak roślina.
Pamiętam, gdy zaczynałem moją medyczną praktykę Ajurwedy kilka lat temu, zaskoczony byłem tym, że większość pacjentów nie kojarzy spożywanego jedzenia ze swoim stanem zdrowia. Pacjenci byli bardziej zainteresowani przyjmowaniem tabletek z witaminami, chodzeniem na siłownię i obserwowaniem swojego zewnętrznego wyglądu. Nigdy nie zastanawiali się co się dzieje we wnętrzu ich ciała. W tym momencie zorientowałem się jak proste i podstawowe wiadomości mogą zmienić ich życie. Ucząc się jak, kiedy i co jeść, potrafili szybko zmienić swoje zdrowie na lepsze. Ajurweda jest wspaniałą nauką, zawierającą w sobie wszystkie informacje potrzebne do tego, by pozostać zdrowym. Jeden z aspektów Ajurwedy, który osobiście uważam za użyteczny, zajmuje się ogólnym stanem zdrowia, samopoczuciem, zwanym jako svastha vrtam. Zawiera w sobie dwie grupy: dinacarya, codzienna rutyna i ritucarya rutyna związana z porami roku. Przestrzegając tych dwóch łatwych rutyn można drastycznie zmienić stan swojego zdrowia. Wszystko czego nam potrzeba to podstawowe zrozumienie trzech dosza i jak one na nas wpływają.
Podstawowe zasady trzech dosza
System trzech dosza jest podstawą medycyny Ajurwedy. Pięć podstawowych elementów wszechświata: eter, powietrze, ogień, woda i ziemia są podstawowymi budulcami wszystkiego we wszechświecie. Łączą się ze sobą tworząc 3 dosze. Eter i powietrze tworzą vata, ogień i woda tworzą pitta, woda i ziemia tworzy kapha. Wszystko w tym wszechświecie może być podzielone na kategorie w zależności od vata, pitta i kapha; możemy do tego zaliczyć nasze ciała, składniki pożywienia, które jemy, zioła i lekarstwa, które przyjmujemy, środowisko dookoła nas i inne. Podczas naszego poczęcia niektóre z podstawowych elementów były w przewadze nad pozostałymi tworząc naszą cielesną konstytucję, zwaną prakriti. W zależności od naszej prakriti jesteśmy podatni na pewne choroby, preferujemy inne klimaty, aktywności i pożywienie. Dzięki zrozumieniu jaką mamy prakriti i wybieraniu właściwej diety i stylu życia możemy pozostać silni, zdrowi i wolni od chorób.
Środowisko zewnętrzne
Środowisko zewnętrzne jest podstawowym czynnikiem, który powinien być brany pod uwagę przy wyborze diety i stylu życia. W zależności od tego w jakiej części świata się znajdujesz i od panującej pory roku, sposób odżywiania i styl życia, powinien ule delikatnej zmianie. Poprzez zrozumienie głównych zmian zachodzących podczas różnych pór roku możemy zastosować odpowiednie zmiany, odpowiednie do naszej budowy ciała. W różnych częściach świata występują różne pory roku i celem tego artykułu jest dostarczenie podstawowych informacji , przydatnych w każdą porę roku, które można indywidualnie zastosować, w zależności od miejsca, w którym jesteśmy. W Indiach występuje sześć pór roku, dlatego Ajurweda opisuje dokładnie je wszystkie. Powinniście wybrać odpowiednią porę roku, właściwą dla obszaru, w którym się znajdujecie.
Zima – hemanta & shishira
Zima została podzielona na dwie pory, ale ponieważ zmiany w nich występujące są praktycznie takie same, omówię je jako jedną porę roku. Podczas zimowych miesięcy powietrze jest zazwyczaj zimne, suche i lekkie, to stwarza środowisko, w którym vata dosza łatwo podlega osłabieniu. Głównym celem podczas zimy powinno być utrzymanie dosza vaty w naturalnym stanie równowagi. Jeżeli tak się nie stanie, mogą pojawić się bóle pleców, stawów, suchość ciała wewnątrz i na zewnątrz.
W wyniku działania zimnego środowiska zewnętrznego, ciało zaczyna bardzo mocno pracować, by utrzymać ciepło, ogień trawienia jest bardzo silny i często mamy ochotę na ciężkie i pożywne pokarmy. Jeżeli nie będziemy się właściwie odżywiać, wtedy silny jatharagni (ogień trawienia) zacznie trawić nasze tkanki, wywołując wzrost vaty. Żeby utrzymać równowagę zalecane są następujące wskazówki.-
Ciepłe, ciężkie i odżywcze pożywienie powinno być przyjmowane, dla dobrego odżywiania ciała. - Zaliczyć tu można mleko, pszenicę, ryż, ziemniaki, ziarno, kukurydzę, brązowy cukier, wszystkie ciężkie korzenne warzywa, jak rzepa, brukiew, dynia, kabaczek, zimowe zupy z korzennych warzyw i roślin strączkowych są świetnym wyborem.- Ciepłe przyprawy, które pomogą trawić ciężkie potrawy i utrzymać silny system odpornościowy, również powinny być używane: kminek, cynamon, imbir, goździk, kurkuma, czarny pieprz.- Powinniśmy preferować słodkie, kwaśne i słone smaki.- Powinno się pić gorącą wodę.- Masaże ciepłymi olejkami, które łagodzą vata powinny być stosowane. Oleje, takie jak olej sezamowy, mogą być używane. Masaż powinien być delikatny i niezbyt energiczny. - Automasaż jest ważną częścią rutyny w Ajurwedzie, utrzymuje silne i napięte ciało.- Ćwiczenia fizyczne powinno się wykonywać tylko do połowy swoich możliwości – wszystkie formy ćwiczeń są właściwe : jazda na rowerze, jogging, pływanie, karate.- Pasty z szafranu, kasturi i opary z aguru również są polecane.- Zaleca się unikania niepotrzebnego kontaktu z zimnym powietrzem i korzystania ze światła słonecznego, w miarę możliwości.- Ciepłe ubrania, wykonane z jedwabiu, wełny i bawełny powinny być noszone.- Łóżka powinny być ciepłe i przykryte.- Powinniśmy unikać czynności i pożywienia zwiększającego vata.- Nie powinniśmy pościć.
Wiosna – Vasanta
Podczas zimowych miesięcy kapha dosza ma tendencję wzrostową w ciele, wynikającą z pożywienia i stylu życia podczas tych miesięcy. Gdy pojawia się wiosenne słońce, następuje wzrost płynów w ciele ze zgromadzonego kapha, często wywołując katar, zapalenie zatok i przeziębienia. W tym samym czasie ogień trawienia nie jest już tak silny jak w zimie. Ważne jest, żeby wiosną nie osłabiać kapha doszę.
- Dieta uspakajająca kaphę powinna być stosowana z użyciem gorzkiego, pikantnego i ostrego smaku, należy unikać ciężkich, oleistych, słodkich i kwaśnych pokarmów.- Wskazane są rośliny strączkowe, takie jak fasolka mung, cieciorka, fasole.- Ziarna, jak proso, jęczmień, kukurydza, pszenica, owies są polecane.- Można spożywać owoce: jabłka, brzoskwinie, śliwki, morele, truskawki, czarne jagody, mango i ananas.- Miód pomaga zredukować kaphę, dlatego jest polecany – nigdy nie powinniśmy go gotować, tylko dodawać do ochłodzonego pożywienia.- Woda gotowana z ziołami, np. drzewem sandałowym i musta, woda z miodem jest polecana.- Można również zrobić napój, pomagający oczyścić i usunąć toksyny – 4 szklanki gotującej się wody z 1 łyżeczką czarnego pieprzu, 1 łyżeczką długiego pieprzu (long pepper) i 1 łyżeczką imbiru, podgrzewać tak długo, aż napój wyparuje i pozostanie 1 szklanka. Zaraz po ochłodnięciu, możemy dodać miodu. Napój ten wspaniale redukuje kapha i pomaga chronić przed alergiami, katarem siennym i zwykłym katarem, które są częste wiosną.
Powinno się unikać drzemek w ciągu dnia, zwiększających kapha dosza.- Należy zwiększyć ilość ćwiczeń, ciało wytrzyma zwiększony wysiłek i to pozwoli nam również kontrolować kapha.- Drzewo sandałowe, kamfora i kumkum powinny być wcierane w ciało.To jest pora , kiedy oczyszczające i uspokajające środki najlepiej działają. Dlatego procedura panchakarma i vamana( wywoływanie wymiotów) jest zalecane.( To nie jest procedura, którą normalnie robi się w domu, musi ona przebiegać według dokładnych wskazówek konsultanta Ajurwedy). Nasya, podczas której określone pastylki, przygotowane z różnych preparatów są umieszczane w nozdrzach, jest polecana i pomaga oczyścić nadmierne kapha zlokalizowane w okolicach głowy i jest bardzo użyteczne przy zapaleniach, katarze siennym i innych chorobach.
Lato – Grishma
W niektórych krajach lato jest bardzo gorące, w innych jest dużo łagodniejsze, tak jak w Wielkiej Brytanii, gdzie letnie upały trafiają do nagłówków gazet. Powinniśmy brać pod uwagę takie czynniki zewnętrzne, do których ciało jest przyzwyczajone. Na przykład, dla kogoś mieszkającego w Wielkiej Brytanii gorące indyjskie lato będzie miało o wiele większy wpływ, niż dla osoby, która się urodziła i wychowywała w indyjskich upałach. Bardzo ważną rzeczą jest branie pod uwagę osobistej sytuacji i wyciągania z niej wniosków.
W kraju, w którym słońce grzeje, deszcz nie spada, słońce powoduje wyparowywanie wilgotności z ziemi. To wywołuje suche środowisko, w którym kapha się zmniejsza, a vata zwiększa. Dlatego dieta i styl życia powinien kontrolować zarówno vata jak i kapha.- Słodka, zimna, płynna, oleista dieta i napoje są polecane.- Napoje takie jak maślanka doskonale chłodzą układ trawienny i wspomagają w pracy ogień trawienia – przepis: 2 łyżki nieodtłuszczonego jogurtu dać do dwóch szklanek wody. - Wymieszajcie napój, dodajcie ½ łyżeczki zmielonego kminku i liści mięty/kolendry. Napój ten jest idealnym dodatkiem do lanczu.- Można również przyjmować soki owocowe, jednak Ajurweda zaleca nie mieszanie różnych owoców, najlepsze są soki wyciśnięte z jednego typu owoców, np., świeży sok z pomarańczy, guawy, mango, jabłek, woda kokosowa. Upewnij się, że owoce będą słodkie, nie kwaśne. - Nabiał zawierający ghee i mleko jest najlepszą opcją, jak również jogurt z maślanką. Schłodzone mleko bawoła z cukrem również jest polecane. Pomoże utrzymać ciało odżywione i schłodzone.- W tych miesiącach polecany jest również miód – należy używać go ostrożnie, ze względu na jego właściwości ogrzewające.- Przyprawy/zioła takie jak kardamon, kolendra, mięta, wanilia są szczególnie korzystne.
- Powinno się pić dużo wody.- Powinno się unikać gorących, kwaśnych , słonych i pikantnych dań – wlicza się w to sfermentowane pożywienie, takie jak ocet, sos sojowy, idli, dokla, chleb drożdżowy. - Używanie papryczek czili, pieprzu i ostrych przypraw powinno być ograniczone.- Ograniczyć ćwiczenia fizyczne, ciało jest słabe w czasie tej pory roku, zaleca się proste ćwiczenia, takie jak rozciąganie w jodze, pływanie, spacery ( wczesnym rankiem, nim słońce zaczyna mocno grzać).- Zaleca się drzemki w czasie dnia w chłodnym pokoju.- Polecane jest nacieranie na noc drzewem sandałowym, który pomaga utrzymać chłodne ciało i polepsza sen.- Również perły chłodzą i można je nosić.- Woda z drzewem sandałowym może być pita.- Pościel powinno się spryskiwać słodko pachnącą wodą.- Powinniśmy się otaczać pachnącymi kwiatami, nosić girlandy, przewiewne, lekkie ubrania i używać wachlarzy.
Okres monsunowy – Varsha
W wielu krajach, szczególnie na Zachodzie, ta pora roku nie występuje, opady deszczu odnotowuje się w ciągu całego roku. Jednakże w niektórych krajach ten okres nazywa się porą deszczową, letnie upały są chłodzone opadami deszczu. Poprzednie miesiące charakteryzowały się brakiem wody i w okresie monsunowym braki te są uzupełniane. W związku ze zmianami w środowisku ciało i ogień trawienia zaczynają być osłabione. Następuje wzrost vaty i inne dosza ulegają zaburzeniu. Głównym celem jest kontrola vaty i utrzymanie równowagi pozostałych dosz.
- Kwaśne, słone i oleiste pożywienie jest zalecane do kontroli vata dosza.- W Indiach znana jest potrawa kanji, która jest zalecana w tym okresie. Musztardowy napój kanji przygotowuje się następująco: 2 łyżki ziarenek gorczycy namaczamy w wodzie przez 2 godziny. Suszymy ziarna i ucieramy z nich pastę, dodając ½ łyżeczki zmielonego kopru, 1 łyżeczkę jogurtu, szczyptę asofetidy; składniki mieszamy razem, dodając 4 szklanki wody i pozostawiając na noc. Napój ten można przechowywać 10-15 dni, jest wskazany w tym okresie.- Jęczmień, pszenica, ryż i zupy warzywne są doskonałe.- Potrawy powinny zawierać tłuszcz; ghee, oliwa z oliwek, różne oleje powinny być używane podczas gotowania.- Czysta, ugotowana i schłodzona woda z miodem powinna być przyjmowana.- Należy zwiększać ogień trawienia. Przyjmować zioła deepan dravyas, takie jak: proszek imbirowy, kminek, goździk, czarny pieprz, długi pieprz. Duży efekt przynoszą mieszanki ziołowe panchakola; 1 łyżeczka ziół dodana do 4 szklanek wody i odparowana do 1 szklanki jest korzystna do picia pomiędzy posiłkami. - Możemy używać więcej miodu niż zwykle, jednak trzeba uważać, gdyż jego nadmiar zwiększa vata.
- Unikać drzemek w ciągu dnia.- Zmniejszyć ilość ćwiczeń fizycznych.- Unikać słońca.- Nacierać skórę olejkami, zmniejszając tym samym ilość vata w ciele. Po nałożeniu olejku powinniśmy wziąć kąpiel.- Unikać wilgoci w domu.- Procedury oczyszczające, takie jak vamana (wymioty), virechana (środki przeczyszczające) i basti (lewatywa) są zalecane, jest do doskonały czas na detoksykacje i panchakarmę. W tym okresie łatwo usunąć dosza i je zrównoważyć.
Jesień – sharat
Z powodu wilgoci i gorąca pory monsunowej, w ciele nagromadziła się pitta. Jesienne słońce osłabia pitta. W tym okresie musimy monitorować pitta. Dlatego dieta i styl życia, które uspokajają tą doszę są zalecane.- Powinno się przyjmować słodkie, lekkie, zimne i gorzkie pożywienie i napoje.- Gorzkie warzywa, jak: gorzkie dynie, liście kozieradki, liście gotu-koli, liście neem powinny być zażywane.- Gorzkie zioła/przyprawy: kurkuma, kolendra, natka pietruszki, mięta, kminek powinny być dodawane do potraw.- Owoce: melony, winogrona, guawa, jabłka, gruszki, słodkie morele, granaty pomagają kontrolować pitta.- Większość ziaren, mających słodki smak jest właściwa : pszenica, ryż, jęczmień, proso, kukurydza.- Dobre są słodycze z cukrem trzcinowym.- Owoce amalaki lub ich pikle powinno się jeść codziennie.- Należy używać ghee, szczególnie z gorzkimi ziołami: neem, guduchi, katuki.- Virechana i raktamokshana (upuszczanie krwi) są zalecane
- Należy unikać słońca; oleistych i tłustych potraw, jogurtu.- Nie ucinać sobie drzemek w ciągu dnia, chronić się przed wiatrem i mrozem.- Nacierać ciało pastą z drzewa sandałowego, usira, kamforą, wystawiać się na chłodne, wieczorne promienie światła księżycowego. Stosując się do powyższych zaleceń w odpowiednich porach roku, nasze ciało pozostanie zdrowe i w stanie równowagi przez cały rok.
Powyższe wskazówki są zalecane w określonych porach roku, pamiętać należy jednak o indywidualnych preferencjach.
