Śripada Prahladananda Swami kontynuuje swoją serię artykułów o Ajurwedzie opisując co jeść, kiedy jeść i jak jeść – wszystkie główne czynniki utrzymania zdrowia.

Wyróżniamy dwie główne fizyczne granice chroniące nasze ciało przed zewnętrznymi intruzami : skórę i układ trawienny. Każdy z tych systemów chroni nasz krwiobieg przed zewnętrznymi intruzami takimi jak bakterie i wirusy. Dodatkowo jelita blokują bezpośredni przepływ niestrawionego pokarmu do tkanek – pożywienie jest przetworzone nim stanie się integralną częścią naszego ciała.  W przeciwnym razie, gdyby pojawiła się przerwa w układzie gastrycznym i niestrawiony pokarm dostawał się bezpośrednio do jamy brzusznej, byłby przez system immunologiczny traktowany jako intruz i zwalczany. Dlatego też, układ immunologiczny jest kolejnym poziomem systemu obronnego organizmu, kontrolowanego przez naturę materialną zwaną ahamkara.[1]

Sanskryckie słowo „ahamkara” oznacza „Ja jestem sprawcą”  (aham” znaczy „ja jestem”, „kara” oznacza „sprawcę, wykonawcę”).   Jednakże, zgodnie z Bhagavad-gitą (9.10), Pan Kryszna  jest najwyższym kontrolerem  i  porusza materialną energię dzięki swojej energii  nazywanej maya . Niemniej jednak, materialna natura tworzy ciała indywidualnych istot żywych, których materialne osobowości są kontrolowane przez ahamkarę. Pomimo, że ciała żywych istot mogą składać się z trylionów komórek, w zdrowym ciele współpracują one ze sobą pod wpływem działania zewnętrznej energii.

Najbardziej subtelnym systemem ochronnym ciała jest aura, która blokuje niechciane negatywne wibracje przed wejściem do naszej świadomości. W zdrowym ciele, choroba nie zapuści korzeni, ponieważ trawienie funkcjonuje prawidłowo, a system immunologiczny i aura są silne.

Jeżeli chodzi o jedzenie, istotną kwestią jest, żeby zrozumieć, że to co trawimy i  przyswajamy  oznacza  wiele więcej niż to co jemy. Trawienie rozpoczyna się w momencie, gdy pożywienie dotyka języka. Ten kontakt wysyła wiadomość do mózgu i żołądka jaki rodzaj pożywienia będzie trawiony, dzięki temu żołądek przygotowuje odpowiednie soki trawienne, zawierające enzymy trawienne.

Choroba zwykle zaczyna się, gdy w procesie trawiennym następuje brak równowagi i pożywienie nie jest właściwie strawione. I zamiast ze strawionego pokarmu otrzymywać składniki pokarmowe, pojawiają się; ama,lub toksyny .Toksyny te działają jak pożywienie dla niepożądanych czynników, takich jak pasożyty, wirusy i bakterie; zachęcając je do rozprzestrzeniania się i opanowania systemów w ciele, co prowadzi do różnych chorób. Nasze zdrowie zależy od mądrego działania, odpowiedniego stylu życia i właściwych nawyków żywieniowych.

Ogólnie mówiąc, żywa istota pozostaje przy życiu jedząc inne żywe istoty. Główna energia odpowiedzialna za trawienie tego pożywienia to ogień trawienia, agni.

Wyróżniamy cztery główne stany agni: 1)sama, 2)vishagya, 3)tiksa i 4)manda.

1)    Sama-agni: Agni jest wyrównany, trawienie przebiega regularnie, podstawowe składniki jedzenia zostają przyswojone przez ciało.

2)    Vishagya-agni: Agni jest zmienny. Osoba z takim agni czasami ma zaparcia, czasami biegunki. Vishagya-agni jest zazwyczaj powiązany z vata dosha.

3)    Tiksa-agni: Agni jest wysoki. Ogień trawienny jest zbyt wysoki, przez co pożywienie ze składnikami odżywczymi jest gwałtownie spalane, nawet duże posiłki są trawione w krótkim czasie. I chociaż osoba może być ciągle głodna i jeść duże posiłki, mało strawionego pożywienia jest przyswojone, ponieważ większość jest spalona. Tiksa agni jest zazwyczaj powiązany z pitta dosha.

4)    Manda-agni. Agni jest niski. Trawienie jest powolne, pożywienie pozostaje niestrawione i nie wchłonięte. Manda-agni jest zazwyczaj powiązany z kapha dosha.

Uregulowanie cielesnych potrzeb jest ważną metodą uzyskania zbalansowanego i zdrowego stanu sama-agni. W Bhagavad-gicie (6.17), Pan Kryszna potwierdza znaczenie zbalansowanego stylu życia: „Kto posiada umiar w swoich zwyczajach jedzenia, spania, pracy i odpoczynku, ten poprzez praktykę Yogi może zlikwidować wszelkie materialne cierpienia.”

Strawione pożywienie jest formowane w siedem różnych rodzajów tkanek, które są wsparciem dla ciała. Tkanki te są nazywane siedmioma dhatus. Wspierają fizyczne ciało i subtelny umysł. Siedmioma dhatu są: 1) rasa (plazma, płyn komórkowy), 2) rakta (krew), 3) mamsa (tkanka mięśniowa), 4) medas (tkanka tłuszczowa), 5) asti (tkanka kostna), 6) majja (szpik kostny) i 7)sukra i arthava (odpowiednio: nasienie i komórki jajowe). Kiedy siedem dhatu są silne i dobrze uformowane, ogień trawienia w ciele pozostaje w równowadze i psychologiczny proces utrzymania ciała i umysłu w zdrowiu jest mocny.

Gdy pożywienie jest regularnie przyjmowane w odpowiednich ilościach, jest przetwarzane w bardziej subtelne i wyższe dosze i ostatecznie kulminuje się w oja. Oja wspiera energie teja i prany. Teja kontroluje wszystkie subtelne i materialne ognie w ciele i jest odpowiedzialna za trawienie na subtelnych i niesubtelnych fizycznych platformach. Prana dostarcza energii potrzebnej do poruszania się i działania. Jeżeli oja jest silna, to teja i prana – subtelne energie, mogą  pracować  pełnią swoich możliwości w ciele.

Oja jest tworzona z esencji systemu rozrodczego, to znaczy sukra (nasienie) i arthava (komórka jajowa). Jeżeli nastąpi brak trawienia na poziomie dhatu (tkanki ciała), wtedy w sukra i arthava będą niedobory.

W artykule 15 magazynu Hope This Meets You in Good Health, mój artykuł „Ajurweda 101”A[2] opisuje trzy dosze, które określają budowę fizyczną i sześć smaków, które obejmują nasze codzienne doświadczenia fizycznie, emocjonalnie i duchowo.

W Ajurwedzie jest aforyzm, sutra mówiąca: „Podobieństwa zwiększają się wzajemnie, a przeciwieństwa równoważą się.” Naszą najlepszą równowagę dosz mieliśmy w momencie narodzin. Dobre zdrowie uzależnione jest od tego jak blisko jesteśmy od naszej oryginalnej równowagi dosz . Nasza równowaga w momencie narodzin zwana jest prakriti, a każdy późniejszy jej brak vikriti. Jeżeli jedna dosza przewyższa w naszej naturze, budowie fizycznej pojawia się tendencja braku równowagi tej dosza. Jeżeli dwa dosza równo dominują, może zostać zachwiana równowaga pomiędzy nimi, lub zmniejszenie słabszego dosza.

Utrzymanie równowagi pomiędzy dosza  jest osiągnięte poprzez zrównoważony styl życia. Chociaż Ajurweda bierze pod uwagę, że zrównoważone duchowo i emocjonalnie życie ma największy wpływ na dosza, to nasze fizyczne czynności są zazwyczaj łatwiejsze do kontrolowania. Z czterech najważniejszych codziennych czynności w życiu- jedzenia, spania, łączenia się w pary i obrony – jedzenie stanowi podstawową aktywność. Jedzenie to fundament zarówno dla zrównoważenia i  braku zrównoważenia dosza.

Każda energia dosza utrzymuje dwa podstawowe elementy w równowadze : vata równoważy Powietrze i Eter, pitta Wodę i Ogień, kapha Wodę i Ziemię. Te elementy stanowią ogólne kategorie dla różnych materialnych energii. Na przykład, Powietrze jest energią poruszającą wszystkie materialne elementy. Ogień jest energią przekształcającą wszystkie elementy z jednego stanu w drugi, tak jak przemienienie lodu w wodę lub wody w parę wodną. Woda jest elementem sklejającym materialne elementy ze sobą, tak jak podczas wyrabiania ciasta na chleb, woda skleja mąkę. Ziemia jest energią, która zapewnia twardość.

Wyróżniamy sześć smaków, które również są złożone z różnych materialnych elementów (tabelka):

Proces trawienia wytwarza różne dosza zgodnie ze smakiem naszego pożywienia. Nasze zdrowie zależy od regularnego likwidowania dosza i nie tworzenia braku równowagi w naszej diecie i stylu życia, co mogłoby pogorszyć dosza lub utrudniać trawienie. Zazwyczaj dosza są  usuwane przez mala : stolec, mocz i pot. Jednakże, Ajurweda również oferuje różne metody oczyszczania, by móc pozbyć się dosza.

Właściwości smaków zależą od elementów, z których się składają:

Słodki

W Sanskrycie słowo słodki oznacza madura, ma ono wiele znaczeń : miły, przyjemny, melodyjny, i słodki. Główne cechy słodkiego smaku to ciężki, chłodzący i oleisty. Słodki uspakaja zarówno vata jak i pitta, ale zwiększa kapha. Słodki smak jest silnie obecny w pożywieniu zawierającym cukier,  jak również lukrecję. Jest również obecny w dużej ilości produktów,  włączając wszystkie produkty zawierające węglowodany, takie jak ziarna, i pożywienie takie jak mleko.  Ilość słodkiego smaku w pożywieniu jest odczuciem względnym. Na przykład, ryż może nie wydawać się słodki, ale jeżeli najpierw zjemy coś gorzkiego, a potem ryż, to słodycz ryżu stanie się bardziej odczuwalna.

Słodki smak jest anaboliczny, pomaga w budowaniu tkanek ciała. Daje siłę i równowagę ciału, zwiększając energię i witalność. Zmniejsza głód i pragnienie. Miłość jest uważana za słodką, ale zbyt dużo słodkiego może powodować zastój i blokadę kanałów w ciele. Kiedy słodki smak nie jest właściwie trawiony, staje się pożywieniem dla patogenów chorobotwórczych, takich ja wirusy, bakterie i pasożyty. Brak umiaru przy słodkim smaku może powodować zagęszczanie krwi, co z kolei wywołuje wysoki cholesterol i zwężanie się arterii.

Słodki smak będący w stanie równowagi wywołuje miłość i radość - „słodki smak sukcesu”. Kiedy nie będzie zrównoważony może prowadzić do zachłanności, materialnego samozadawalania i przywiązania.

Kwaśny

Element Ziemi w kwaśnym smaku pomaga w tworzeniu ciała, element ognia sprzyja trawieniu. W Sanskrycie słowo kwaśny oznacza „amla”, czyli kwasotwórczy, łatwo fermentujący. Kwaśny zwiększa pitta i kapha, zmniejsza vata. Jego cechy charakterystyczne to płynny, lekki, ogrzewający i oleisty. Wszystkie sfermentowane pokarmy posiadają kwaśny smak, jak również kwaśna śmietana,jogurt,ocet, zielone winogrona, niedojrzałe mango i owoce cytrusowe, takie jak cytryna i grejpfrut.

Kwaśny, z elementem ognia zaostrza zmysły i pomaga w trawieniu. Może również dawać poczucie odświeżenia i stymulować likwidację złogów. Jednakże z powodu obecności elementu Ziemi, może zapychać kanały w ciele, przy nadmiernym jego używaniu. Szczególnie dla osób o typie pitta może powodować kwasotę, zgagę, choroby gastryczne i wrzody. Unikaj kwaśnych pokarmów, jeżeli masz biegunkę lub czerwonkę.

Kwaśny zaostrza zmysły, podnosi świadomość i  zdolność rozróżniania. Nadmiar kwaśnego może zwiększać zawiść i zazdrość (co ilustruje historia „o lisie i winogronach”, w której lis podskakiwał by zerwać winogrona, lecz nie potrafiąc ich dosięgnąć, powiedział „one i tak były kwaśne”).  Vasant Lad, znany lekarz Ajurwedy, mówi: „ Gdy związek się kończy, często powstaje kwaśny smak w ustach, który jest znakiem wydania osądu i odrzucenia.” [3]

Słony

Element Wody w słonym smaku ma działanie przeczyszczające, element Ognia przeciwkurczowe. Słony smak zwiększa pitta i kapha, redukuje vata; używany z umiarem uwydatnia smak potraw. Jego nadmiar powoduje zatrzymanie wody, w znacznym nadmiarze wymioty. Pomaga zredukować  wzdęcia usuwając gazy z jelita grubego. Sól jest potrzebna do utrzymania właściwej równowagi elektrolitycznej w organizmie, zmiękcza i rozkurcza tkanki. Sól występuje w różnych formach,od soli stołowej do soli kamiennej, można ją również znaleźć w wodorostach i tamari (rodzaj sosu sojowego).

Nadmiar soli powoduje zwężenie naczyń krwionośnych i wysokie ciśnienie. Może również prowadzić do pogorszenia się kondycji skóry. Używanie soli kuchennej, nie wpływa na pogorszenie się pitta, tak mocno jak w przypadku innych rodzajów soli, np. soli morskiej.

Zrównoważony słony smak ma tendencje do zwiększania radości życia i pomaga zwiększyć dociekliwość. W nadmiarze słony smak zwiększa nadmierne pożądanie, tu można podać przykład ”starego wilka morskiego”, który po długiej morskiej podróży, wychodzi na ląd i bez zahamowań zaspakaja swoje zmysły.

Ostry

Ostry smak zawiera elementy Ognia i Powietrza , w Sanskrycie jest zwany katu. Element Ognia ogrzewa ciało, element Powietrza zmniejsza obciążenie i osusza ciało. Ostry smak zwiększa pitta i vata, zmniejsza kapha. Początkowo vata będzie zmniejszana pod wpływem ocieplającego działania elementu Ognia na vatę. Jednakże, dłuższe używanie zwiększy vata, z powodu osuszającego wpływu ostrego smaku. 

Przyprawy, takie jak papryczki chili, imbir, czarny pieprz mają ostry smak. Warzywa takie jak czosnek, cebula i rzodkiewki są również ostre.

Ostry smak poprawia apetyt, wzmaga trawienie, spala tłuszcz, usuwa zakrzepy i zastój z organizmu. W nadmiarze wywoła uczucie palenia, pragnienie, wysusza elementy układu rozrodczego, wywołując niemoc seksualną. Jego nadmierne używanie pogarsza vata, powodując drżenie, bezsenność i ból mięśni.

Psychologicznie, ostry smak zaostrza umysł, wspomaga entuzjazm i determinację. Jednakże w nadmiarze może zwiększać złość i frustrację,np. „w ostrej ripoście”.

Gorzki

Gorzki smak, z elementami Powietrza i Eteru, jest najlżejszy ze wszystkich smaków. Elementy te będą zwiększać vata, ale zmniejszać pitta i kapha. Przykładami gorzkiego smaku są: korzeń kurkumy, gorzki melon, aloes, korzeń mniszka lekarskiego, neem i drzewo sandałowe. Chociaż nie jest to popularny smak w kuchni zachodniej, możemy go również znaleźć w kawie. Vasanta Lad mówi, „ Gorzki smak poprawia pozostałe smaki, ponieważ jeżeli jako pierwsze zjesz coś gorzkiego, to każda następna potrawa będzie dobrze smakować.”

Gorzki oczyszcza wątrobę, zmniejsza ilość toksyn i ciepła w ciele, zabija bakterie. Zmniejsza wysoki poziom cukru. Dzięki swoim suchym i lekkim cechom pomaga rozniecać ogień trawienia.

Jednakże w nadmiarze, gorzki może osłabiać i wysuszać ciało, wysuszając wydzieliny układu rozrodczego, i w ten sposób wspomaga celibat.

Gorycz powoduje introwersję i introspekcję. W nadmiarze  może stwarzać awersję i izolację w umyśle. Dlatego mówi się,”Gorzki smak przegranej”.

Cierpki

Zbudowany z Ziemi i Powietrza, cierpki smak może działać ograniczająco i wysuszająco. Zwiększa vata i zmniejsza pitta i kapha. Smak cierpki możemy znaleźć w niedojrzałych bananach, fasolach i

ciecierzycy. Jego wiążące cechy pomocne są w zatwardzeniach i w leczeniu wrzodów. Jego nadmiar wysusza płyny w ciele powodując spadek potencji seksualnej i brak cyrkulacji.

Cierpki smak ma tendencję do potęgowania introwertyczności. Jednakże w nadmiarze rozprasza umysł, powodując strach i niepokój.

Jeżeli zaczniemy mieszać smaki, biorąc na przykład pomarańczę, smakuje ona zarówno słodko i kwaśno. Ale jeśli przetniemy pomarańczę, zjemy jedną połowę, a później zjemy coś słodkiego (np. miód), zauważymy, że druga połówka pomarańczy będzie bardziej kwaśna i mniej słodka od pierwszej. Co się zmieniło? Nasza możliwość odczuwania słodkiego smaku została zaspokojona przez miód. Dlatego podczas jedzenia drugiej połówki pomarańczy, kwaśny smak stał się bardziej wyraźny.

Wpływ smaków na Dosza

Podsumowując: Zdrowie jest osiągalne gdy:

      1) dosza są w równowadze, zgodnie z czyjąś podstawową budową (prakriti),

2)      ogień trawienia (agni) jest wyrównany,

3)      dusza koordynuje zmysły, umysł i inteligencję, żeby harmonijnie współpracowały.

W następnym artykule wyjaśnię wpływ smaku na różne komórki.